Veilig gedrag komt voort uit een besef van onveiligheid

We creeren veiligheid door systematisch risico's te elimineren. Deze technische aanpak werkt prima totdat menselijk gedrag in het spel komt. Dan worden we geconfronteerd met andere wetmatigheden. Daarover gaat dit blog.

Werkvergunning

Voordat we iemand aan de slag laten gaan, stellen we een zogenaamde werkvergunning op. Tijdens het maken van die vergunning lopen we de werkzaamheden langs en detecteren we alle mogelijke gevaren. Vervolgens beschrijven we hoe het werk op de veiligste manier gedaan kan worden en formuleren we een opdracht waarin ook de veiligheidsmaatregelen zijn opgenomen.

De ideale voorbereiding

Beter kun je het werk niet voorbereiden, althans zo lijkt het. Er is aan alles gedacht, de lessen uit het verleden zijn geintegreerd en de uitvoerder hoeft het plan slechts te volgen. Zo worden risico's tot een minimum beperkt. De enige zorg is dat de uitvoerder zich precies aan de beschrijving houdt en dat er niets onverwachts gebeurt.

Splitsing van taken

We moeten ons realiseren dat het werken met een werkvergunning leidt tot een splitsing tussen voorbereiding en uitvoering. Door tijdens de voorbereiding alles tot in detail te analyseren en een panklaar product af te leveren, wordt de uitvoerder amper ingewijd in de risico's van de uitvoering.

Gevaarsysteem

Deze splitsing heeft consequenties voor het opstarten van het gevaarsysteem van de uitvoerder. Dit systeem heeft onze voorouders veilig door de evolutie heen geloodst. Het werkt op een onbewust niveau en wordt geactiveerd zodra we een risico detecteren. In het geval dat de uitvoerder een kant en klare opdracht ontvangt, krijgt zijn gevaarsysteem amper een impuls om aan de slag te gaan. Het blijft in de slaapstand. Mocht er tijdens de uitvoering dan toch iets onverwachts gebeuren, dan is hij daar niet op voorbereid en daardoor waarschijnlijk te laat. Zo ontstaan incidenten.

Techniek versus de menselijke factor

We zien hier een botsing tussen twee werelden, ieder met hun eigen wetmatigheden. In de voorbereiding werken we vanuit een technisch perspectief en benutten we onze ratio en logica. Dat levert veel controle op. Bij de uitvoering werken we echter met gedrag dat slechts in beperkte mate vanuit onze ratio wordt aangestuurd en vooral voortkomt uit onbewuste processen.

Geremd door eigen succes

Het liefst willen we de succesformule van de technische aanpak ook gebruiken om het gedrag in het gareel krijgen. De mens laat zich echter niet makkelijk plooien in een rationele structuur en veilig gedrag wordt er zelfs door geremd. Het gevolg is dat we ondanks alle inspanningen steeds weer geconfronteerd worden met een restgroep aan ongevallen, die we vervolgens toekennen aan de "Human Factor". Door de uitvoerder de schuld te geven, hoeven we niet te kijken of de schoen ook elders wringt.

Kan het anders?

We kunnen de goede technische voorbereiding best blijven gebruiken zolang we de menselijke factor maar op een andere manier inzetten. We moeten vooral de uitvoerder eerder betrekken in de voorbereiding. Geef hem de mogelijkheid om zelf de risico's te detecteren, zodat hij ze ook zelf kan neutraliseren. Hoe sterker de risico's ervaren worden, hoe meer hij in staat is veilig gedrag te activeren.

De clou

Niemand wil beschadigd raken tijdens het werk. Daarom gaan we vanzelf veiliger werken als we beseffen dat een taak onveilige aspecten bevat. Dat besef ontstaat niet als we alleen maar een waarschuwing op een werkvergunning lezen waarvan we de achtergrond niet kennen. Die waarschuwing heeft evenveel effect als de opmerking van onze moeder die voor de honderdste keer zegt: "rij voorzichtig". Een besef van risico's ontstaat wel als we visualiseren wat we gaan doen en vooral welke gevaren we daarbij lopen. Die beelden roepen een keten van veilig gedrag op en houden ons scherp. Zo geven we onszelf een vergunning om veilig te werken.

Juni Daalmans

Juli 2013

Brain Based Safety

De theoretische achtergrond van deze themabrief is uitgewerkt in het recentelijk bij Elsevier verschenen boek: Human Behavior in Hazardous Situations. Best Practice Safety Management in Chemical and Process Industries (Daalmans, 2012)

Wil je meer weten over het creeren van veiligheid volgens deze visie of zou je de open training willen volgen, kijk dan ook op: www.brainbasedsafety.nl