Burnout

Het overkomt vooral de toegewijden en het lijkt op een depressie. Maar wat is een burnout eigenlijk, hoe ontstaat het en wat doe je daaraan? Daarover gaat deze themabrief.

Uitvallen

We gebruiken diverse woorden om aan te geven dat iemand uitvalt, zoals overspannen, overwerkt, ingestort, opgebrand, uitgeblust, depressief of burnout. Achter deze woorden zit een tweedeling van symptomen, met aan de ene kant klachten van depressieve aard en aan de andere kant burnout. Beide verschillen zowel in oorzaak als in behandeling.

Depressieve klachten

Uitval door depressieve klachten is het resultaat van vervreemding tussen wat je doet en wat je graag zou willen doen. Het werk geeft je geen voldoening en energie meer. Je wordt er moe van en na verloop van tijd ontbreekt zelfs de puf om je leven te veranderen. Het beloningscentrum in het brein wordt nauwelijks meer geactiveerd. Je zou hier wel iets aan willen doen, maar je krijgt het niet voor elkaar. Dan stort je wereld in en het liefste wat je wilt is heel lang slapen.

Burnout

Bij een burnout is het werk voedend. Je draagt verantwoordelijkheid en je wilt niemand teleurstellen. Het is alleen allemaal zo veel en er lijkt geen einde aan te komen. Je werkt langer door en wordt vroeger wakker. Dan sta je maar op, want je kunt net zo goed dat verslag nog even afmaken. Op een dag komt de man met de hamer. Je weet jouw autosleutels niet meer te vinden en ook niet welke dag het is. Je voelt je totaal ontredderd en je snapt niet wat er aan de hand is.

Cortisol

De vorige themabrief ging over het variëren van de staat van paraatheid naar gelang de uitdagingen uit de omgeving. In de periode voorafgaand aan een burnout heb je permanent een hoge staat van paraatheid. Het stresssysteem draait op volle toeren. De adrenalinespiegel is hoog en tijdens pieken wordt er ook cortisol aangemaakt. Onder normale omstandigheden wordt die cortisol binnen een paar uur weer afgebroken, maar in de periode voorafgaand aan een burnout wordt er steeds weer nieuwe cortisol geproduceerd.

Hippocampus

Binnen het brein is met name de hippocampus (het zeepaard) gevoelig voor cortisol. Dit gebied krijgt alle risicosignalen binnen en vervult de rol van poortwachter in het verhogen van de staat van paraatheid. Daarnaast stuurt de hippocampus ook informatie terug naar het systeem dat cortisol aanmaakt. Het vormt zo een onderdeel van het feedbackmechanisme.

Ontregeling

Nu kan de hippocampus niet tegen een voortdurend aanbod van cortisol. De receptoren raken overprikkeld en geïnfecteerd. Dit leidt tot een ontstekingsreactie waardoor ter plaatse hersencellen afsterven. De hippocampus laat daardoor teveel signalen door die de staat van paraatheid verhogen. Bovendien stuurt het minder remmende informatie naar de cortisol producent. Zo ontstaat een vicieuze cirkel. Uiteindelijk leidt dit tot zoveel celsterfte dat er gaten in ons brein ontstaan. Deze zijn zichtbaar op een MRIscan.

Hersenbeschadiging

Een burnout is dus het gevolg van een hersenbeschadiging. Dat verklaart waarom een paar weken rust geen enkel verbeterend effect heeft. De aanmaak van cortisol vermindert wel langzaam door de volstrekte afwezigheid van druk, maar daarmee is de hippocampus nog niet hersteld. Gelukkig bevinden zich hier stamcellen die kunnen zorgen voor de aanwas van nieuwe hersencellen. Dit gebied kan dus wel revalideren, zei het traag. Dit herstelproces kan jaren duren en er is geen garantie dat het volledig lukt. Van een burnout kun je dus levenslang last blijven houden.

Herstel

Het trage herstel is een van de grote verschillen tussen een burnout en een uitval door depressieve klachten. Bij dit laatste is het goed om even uit te rusten, maar daarna moet je binnen een paar weken weer aan de slag. Leren ontdekken wat het beste bij je past is als het zoeken naar de pot met goud. Je moet wel graven, anders vind je nooit wat. Bij een burnout kan je de eerste maanden nog niet eens dénken aan werk. Het herstel begint met ontspanning en daarna moet je opnieuw leren spanningssignalen te herkennen en te hanteren. Als je dat beheerst mag het heilige vuur weer gaan branden, maar wel met mate.

Juni Daalmans

Juli 2013

Brain Based Safety

Ontvangt u deze themabrieven niet standaard en wilt u dat wel, stuur dan even een lege mail met als onderwerp "themabrieven". U wordt dan op de mailinglijst geplaatst.

De theoretisch achtergrond van deze themabrief is uitgewerkt in het boek De Breingids (Daalmans, 2011) en in het recentelijk bij Elsevier verschenen boek: Human Behavior in Hazardous Situations. Best Practice Safety Management in Chemical and Process Industries (Daalmans, 2012) Wil je meer weten over het creeren van veiligheid volgens deze visie? Kijk dan ook op: www.brainbasedsafety.nl