Vakantiegriep

Is het jou ook al eens overkomen dat je aan het begin van je vakantie ziek wordt? Net als je eindelijk vrij hebt laat het lichaam het even afweten. Is dit een toevallig moment of steekt er meer achter? Recente kennis over stress kan dit fenomeen goed verklaren. Daar gaat deze themabrief over.

Staat van paraatheid

De eerste vraag is wat spanning en ontspanning met ons doet. Daarvoor moeten we even terug in de tijd. Onze voorouders hebben het overleefd omdat ze slim konden inspelen op de eisen van de omgeving. Moesten ze vol aan de bak, dan was hun staat van paraatheid hoog. Klaar om elk moment tot actie over te gaan. Waren er geen dringende of dreigende zaken, dan deden ze het rustig aan. Spanning kostte immers energie en voedsel was schaars. Uitgerekend onze voorouders waren goed in staat steeds de juiste spanning op te brengen. Mede daarom beschikken wij nu over het vermogen om onze staat van paraatheid af te stemmen op de eisen die de omgeving ons stelt.

Verschijnselen

Deze afstemming uit zich op vele manieren. Zo beginnen onze hersencellen letterlijk sneller met elkaar te communiceren als we aan de bak moeten. Onze bloeddruk gaat omhoog, de hartslag versnelt en het suikergehalte in het bloed stijgt. De bloedvaten in onze spieren verwijden zich en zorgen ervoor dat het verrijkte bloed tot in de kleinste haarvaatjes kan komen. De grote bloedvaten in onze buikstreek worden afgeknepen. In het heetst van de strijd heeft het verteren van voedsel een lagere prioriteit. Bij langdurige stress klagen we dan ook wel eens dat ons iets zwaar op de maag ligt.

Hormonen

Al deze processen worden gereguleerd door een serie hormonen waarvan adrenaline en cortisol de belangrijkste zijn. Adrenaline werkt lang en gelijkmatig, cortisol werkt kortstondig en doet er een schepje bovenop. Daarom wordt cortisol ook wel eens het stresshormoon genoemd. Dat wat wij stress noemen is feitelijk een aanduiding voor het uiteinde van de schaal van paraatheid. Het is een zeer gezond en noodzakelijk instrument dat ons in staat stelt om spannende uitdagingen in het leven aan te kunnen.

Slechte reputatie

Stress heeft een slechte naam gekregen omdat het soms te lang duurt alvorens de staat van paraatheid weer normaliseert. Mensen die last hebben van stress zeggen in feite dat ze niet meer in staat zijn hun leven zo in te richten dat ze ook eens klaar zijn na een flinke inspanning. Die zijn gelijk al weer bezig met de volgende uitdaging. Door die continue beleving van druk kan de adrenalinespiegel niet dalen en komt het systeem niet meer tot rust. Bovendien richt een overmaat van cortisol schade aan in het brein. Op termijn kan dit laatste leiden tot een burn-out.

Immuunstsreem

Dit verklaart echter nog niet waarom we juist in de vakantie een grotere kans hebben om ziek te worden. Daarvoor moeten we nog eens terug in de tijd. Onze voorouders beleefden hun grootste stress op momenten dat ze ook gewond konden raken. Een wild beest dat vecht voor zijn leven kan rake klappen uitdelen. Een hogere afweer tijdens dit soort momenten was dus geen overbodige luxe. Dat principe zien we vandaag de dag nog steeds. Een hogere staat van paraatheid gaat gepaard met een hogere activiteit van ons immuunsysteem. Mensen die goed in hun vel zitten en dagelijks stevige uitdagingen aangaan, worden zelden ziek.

De vakantie

En dan is daar die vakantie. We zien hem van verre aankomen en zetten er een tandje bij om alle losse eindjes af te ronden voordat we vertrekken. Als we al iets onder de leden hebben, dan krijgt dat weinig kans door de verhoogde afweer. Zolang je geen burn-out hebt, verandert de staat van paraatheid flink op het moment dat je de deur van de zaak achter je dicht trekt. Het gehele systeem normaliseert zich, ook het immuunsysteem. Nog voordat de tent opstaat grijpen de latente ziektekiemen hun kans en slaan toe. Die hebben even geen vakantie.

Een prettige en gezonde vakantie toegewenst,

Juni Daalmans

Juli 2013

Brain Based Safety

Ontvangt u deze themabrieven niet standaard en wilt u dat wel, stuur dan even een lege mail met als onderwerp "themabrieven". U wordt dan op de mailinglijst geplaatst.

De theoretisch achtergrond van deze themabrief is uitgewerkt in het recentelijk bij Elsevier verschenen boek: Human Behavior in Hazardous Situations. Best Practice Safety Management in Chemical and Process Industries (Daalmans, 2012) Wil je meer weten over het creeren van veiligheid volgens deze visie? Kijk dan ook op: www.brainbasedsafety.nl