Multitasking

Wat is multitasking eigenlijk, wat is de impact van multitasking op veiligheid en zijn vrouwen hier nu echt zo goed in? Daar gaat deze themabrief over.

Definitie

Letterlijk betekent multitasking meerdere taken tegelijk uitvoeren. Zo beschouwd zijn we eigenlijk de hele dag aan het multitasken. Wellicht ben je op dit moment tegelijkertijd bezig met zitten, de computermuis bedienen en lezen. Ook combinaties van autorijden, eten en luisteren naar de radio zijn niet zo vreemd. Met multitasking bedoelen we dus een specifieke vorm van meerdere taken tegelijk uitvoeren. In sommige gevallen kan dat leiden tot onveilige situaties.

Bewust en nietbewust gedrag

Teneinde te begrijpen wanneer multitasking veilig dan wel onveilig is, moeten we eerst een onderscheid maken tussen bewuste en nietbewuste taken. Onder een nietbewuste taak verstaan we het uitvoeren van aangeleerde geautomatiseerde gedragspatronen. Deze patronen zijn opgeslagen en kunnen zonder al te veel energie worden aangeroepen. In principe is voor de uitvoering geen bewustzijn nodig, het gaat vanzelf. Denk hierbij aan veel voorkomende activiteiten zoals zitten, lopen, fietsen, maar ook de standaardmomenten van autorijden of zelfs eenvoudige cognitieve taken zoals een rekensommetje maken. Het bewuste vormt een klein en exclusief deel van ons bestaan dat we benutten voor alle taken die nieuw zijn of waarbij we nog niet weten wat we precies moeten doen. Zolang zich nog geen patronen hebben gevormd, is het bewuste nodig om tot gedrag te komen; zijn die patronen eenmaal aangelegd, dan kan het bewuste zich op nieuwe dingen richten. Met elkaar communiceren is een typisch voorbeeld van een bewuste taak.

Bewuste taken: niet naast maar achter elkaar.?

Hoe bijzonder het bewuste ook is, we kunnen er toch maar een ding tegelijk mee doen. Een spannende film bekijken en tegelijk met iemand telefoneren is al behoorlijk lastig. Beide taken vereisen bewustzijn en dat gaat niet samen. Tijdens het bellen zul je toch af en toe de aandacht verplaatsen naar de film en dat merkt de ander direct. Twee bewuste taken naast elkaar lijkt dus wel op multitasken, maar feitelijk is het snel heen en weer flitsen tussen die twee taken. Doordat de aandacht verdeeld moet worden over die twee bewuste taken gaat de kwaliteit van de uitvoering flink achteruit en nemen de risico's navenant toe. Je mist belangrijke informatie, ziet dingen over het hoofd en maakt meer fouten. Als men het heeft over mindfulness in relatie tot veiligheidsmanagement dan doelt men op wijden van de aandacht aan een bewuste taak.

Nietbewuste taken, allemaal tegelijk

Bij de nietbewuste taken geldt die restrictie niet; die zijn al geprogrammeerd en ze kunnen eindeloos aangeroepen en gecombineerd worden. De beperking ligt vooral in de vraag of de motoriek en onze cognitie dat allemaal aankunnen. We kunnen dus al etend op een been staan, ons evenwicht houden, een veter vaststrikken en tegelijk op de klok kijken hoe laat het is. Nietbewuste taken lenen zich prima voor multitasking en leveren ook samen amper een verhoogd veiligheidsrisico op.

De clou van multitasken.

Samengevat, zolang je slechts een bewuste taak doet, kun je die probleemloos aanvullen met nietbewuste taken, zonder dat die aan kwaliteit inboet. Een geoefende drummer kan makkelijk twee ritmes tegelijk drummen (nietbewust) terwijl hij (bewust) naar de andere muzikanten kijkt en luistert om hun maat te volgen.

De uitzondering

Er is echter een duidelijke uitzondering op deze regel. Er kunnen veiligheidsproblemen ontstaan als die ene bewuste taak invloed heeft op de waarneming en informatieverwerking. Dan raken onze feedbacksystemen verstoord en daarmee ook uitvoering van de nietbewuste taken. Een voorbeeld is het handsfree bellen uit de vorige themabrief. De bewuste taak (bellen) leidt tot een verwaarlozing van de hier-en-nu prikkels en verstoort daarmee het feedbackproces van de nietbewuste taak (autorijden). De uitvoering van de nietbewuste taak gaat daardoor achteruit. We hebben dan niet door dat we zwabberen over de weg.

Mannen en vrouwen

Tot slot, vrouwen hebben de naam beter te kunnen multitasken, hetgeen op een groot misverstand berust. Er zijn geen verschillen tussen mannen en vrouwen te ontdekken in de breinfuncties die nodig zijn voor multitasken. Onder normale omstandigheden doen beide geslachten het dan ook even goed. Alleen tijdens de menstruatie verstoren bepaalde hormonen het geheugenproces van vrouwen een beetje, waardoor ze sneller vergeten met welke andere taak ze ook nog bezig waren. Het schakelen tussen bewuste taken verloopt daardoor moeizamer. Per saldo zijn mannen dus ietsje beter in multitasking maar dat mag geen naam hebben.

Juni Daalmans

Juni 2013

Ontvangt u deze themabrieven niet standaard en wilt u dat wel, stuur dan even een lege mail met als onderwerp "themabrieven". U wordt dan op de mailinglijst geplaatst.

De theoretisch achtergrond van deze themabrief is uitgewerkt in het recentelijk bij Elsevier verschenen boek: Human Behavior in Hazardous Situations. Best Practice Safety Management in Chemical and Process Industries (Daalmans, 2012) Wil je meer weten over het creeren van veiligheid volgens deze visie? Kijk dan ook op: www.brainbasedsafety.nl