Themabrief 25

Blijf bij je plan

Deze tweede themabrief over Life Saving Rules gaat over het verlagen van risico’s door het serieus nemen van eigen plannen. De impliciete boodschap van een aantal van deze rules is dat improviseren een verhoogd risico inhoudt. Ze vormen een pleidooi voor "bezint eer ge begint". Wat doet ons brein met plannen en hoe kunnen we daar optimaal gebruik van maken? Daar gaat deze brief over.

Over welke rules hebben we het?

Ik richt me nu met name op de rules rondom de werkvergunning en het volgen van het reisplan. Van belang is dat beide het resultaat zijn van een goede voorbereiding. Tijdens dit voorwerk is nagedacht hoe zo’n activiteit succesvol kan worden uitgevoerd en welke problemen men mogelijk kan tegenkomen. Een plan of een vergunning is dus ook een kennisdocument.

Wat doet ons brein met plannen?

Ongetwijfeld ben je ooit wel eens wakker geschrokken (uit je slaap of uit je dagdroom) met het besef dat je iets vergeten bent of iets over het hoofd hebt gezien. Het onderwerp van de schrik staat meestal los van de bezigheid van dat moment. Het inzicht kan gepaard gaan met een schok door het gehele lijf. Dat komt door een plotselinge verhoging van zowel hartslag, bloeddruk, als suikerspiegel in het bloed. De spieren trekken daardoor aan en dat voelt als een schok. In feite worden lichaam en geest snel in een verhoogde staat van paraatheid gebracht, klaar om het net ontdekte probleem te lijf te gaan. Het plotselinge besef is een resultaat van onze onbewuste risicoscanning van al onze plannen.

Wat is risicoscanning?

Risicoscanning is een permanent breinproces dat terugkijkend al onze ervaringen controleert op losse eindjes en vooruitkijkend al onze plannen toetst op mogelijke risico’s. Het is een onbewust proces dat dag en nacht doorgaat zonder dat we dit beseffen. Sommige neuropsychologen beweren dat dit een belangrijke functie van slaap is: zonder last van nieuwe prikkels ervaringen en plannen nog eens langslopen en waardevolle gegevens definitief opslaan. Ons brein heeft daarvoor een scanningssysteem dat diverse functies met elkaar verbindt zoals plannen maken, ervaringen sorteren voor opslag en mogelijke fouten onderzoeken. Als zodanig is het een van de belangrijkste systemen om te overleven. Zonder dit systeem hadden onze voorouders het nooit gered.

Kun je risicoscanning beïnvloeden en zo ja, hoe dan?

De vraag is of je op een bewuste manier een onbewust proces kunt sturen? Gelukkig kan dat. Toen Mohammad Ali (Cassius Clay) gevraagd werd wat zijn sterkste troef in het boksen was zei hij: "vooraf visualiseer ik alle bewegingen van de tegenstander en zie ik hoe ik daarvan gebruik ga maken". Anders gezegd, de wedstrijd wordt in de voorbereiding gewonnen. Nu is visualiseren een van de meest bewuste processen, maar met minder kan het ook. Even goed nadenken over wat je gaat doen zet de risicoscanning al aan. Een voorwaarde voor deze scanning is wel dat je het proces beheerst. Dat wat je niet kent en begrijpt, kun je niet mentaal voorbereiden.

Briefing en LMRA

Een briefing over de opdracht zeker in combinatie met een Laatste Minuut Risico Assessment, heeft een vergelijkbaar effect. Ook hier wordt het brein geactiveerd om nog eenmaal na te gaan of er risico’s verbonden zijn aan een komende klus. Even stil staan bij wat er gaat gebeuren is al voldoende om risicoscanning in gang te zetten, de tijd doet dan verder zijn werk. Bij een spontane improvisatie en bij afwijkingen van het plan vindt die scan niet of te laat plaats. Er zit gewoonweg te weinig tijd tussen het besluit en de actie, waardoor het brein geen kans ziet om plannen te screenen op eventuele risico’s. Bovendien wordt dan de inbreng van anderen gemist. De ongevalanalyses van Shell laten zien dat de kans op ongelukken daardoor toeneemt.

Voorbereiden werkt

Het is om deze reden dat deze specifieke life saving rules een bijdrage leveren aan de veiligheid, zeker als anderen hebben geholpen bij de ontwikkeling van de plannen. Samen weet je meer dan alleen. En denkend aan Mohammad Ali, ook al ben je goed voorbereid, je kunt toch een keer verliezen. Toen dezelfde reporter hem na een zeldzame nederlaag vroeg wat de oorzaak was, gaf hij als antwoord: "deze tegenstander kan beter visualiseren dan ik".

Juni Daalmans

Mei 2013

 

Ontvangt u deze themabrieven niet standaard en wilt u dat wel, stuur dan even een lege mail met als onderwerp "themabrieven". U wordt dan op de mailinglijst geplaatst.

De theoretisch achtergrond van deze themabrief is uitgewerkt in het recentelijk bij Elsevier verschenen boek: Human Behavior in Hazardous Situations. Best Practice Safety Management in Chemical and Process Industries (Daalmans, 2012) Wil je meer weten over het creëren van veiligheid volgens deze visie? Kijk dan ook op: www.brainbasedsafety.nl